Het Rapport Bioplastics by OVAM: Bioplastics Zijn Niet Automatisch Milieuvriendelijker
Geschreven op 17-11-2015 - Erik van Erne. Geplaatst in Afval, Evenementen
Meer en meer producenten zijn vragende partij voor milieuvriendelijke vervangers van conventionele kunststoffen gemaakt uit aardolie. Bioplastics gemaakt van hernieuwbare grondstoffen zoals maïs, gist, aardappelschillen etc. lijken dan ook dé oplossing.
Sommige van deze kunststoffen hebben een biodegradeerbare of composteerbare eigenschap. Bacteriën en schimmels kunnen het product afbreken en het herleiden tot water, CO2 en biomassa. Dat gebeurt niet zomaar overal. De omstandigheden moeten ideaal zijn. Een biodegradeerbaar bekertje laten slingeren op de festivalweide, is geen garantie dat het daar natuurlijk zal afbreken. In het slechtste geval breekt het af tot kleine fragmenten, microplastics, waardoor het zichtbare zwerfvuil aan het blote oog onttrokken wordt en zo nog meer schade aanricht aan het milieu. Zie de folder Composteerbaar (PDF)
Compostering is dan weer een gespecialiseerde vorm van biodegradatie. Dit proces gebeurt alleen onder strikte voorwaarden en in een goed onderhouden composthoop thuis of in een professionele installatie. Er bestaan normen en labels die de oorsprong en eigenschappen van bioplastics definiëren. Helaas circuleren er ook logo’s die steunen op valse claims. De veelheid aan definities en logo’s zorgt vaak voor verwarring. Zie de folder Bioplastics (PDF)
Nieuwe kunststofvariëteiten vertegenwoordigden tot voor kort hooguit 1% van de markt. Tegenwoordig zijn ze sterk in opmars. Ze zijn aanwezig in diverse sectoren zoals de automobiel sector en de medische wereld, maar ook in de groothandel. Wellicht hebt u al meermaals een winkelzakje uit bioplastic in uw handen gehad. Alsmaar meer fabrikanten uit de landbouw- en voedingsindustrie gebruiken bioplastics om hun groenten, fruit of bioproducten te verpakken. Zo zitten verse kruiden soms in een plastic jasje, dat bestaat uit hernieuwbare grondstoffen. Sommige groenten- en fruitverpakkingen zijn composteerbaar, net als sommige tijdschriftwikkels. Zie de folder Recycleerbaar (PDF)
Hoewel we al deze verpakkingen onder de noemer ‘bioplastics’ catalogeren, hebben ze niet allemaal dezelfde eigenschappen en toepassingen. Ook worden ze in de afval-fase niet op dezelfde manier verwerkt. Hoe herkent u dan precies de verschillende soorten bioplastics? Zijn ze allemaal biodegradeerbaar? En wat verstaan we onder composteerbaar? Zijn bioplastics nu een milieuvriendelijk alternatief voor gewone plastics? Die vraag is niet eenduidig te beantwoorden. Uit het OVAM-rapport Bioplastics blijkt dat meerdere factoren in de levensloop van deze plastics een rol spelen.
De conclusies uit het rapport Bioplastics (PDF): Bioplastics zijn niet automatisch milieuvriendelijker, omdat ze gemaakt zijn van natuurlijke, hernieuwbare grondstoffen of omdat ze in de eindfase eventueel gecomposteerd kunnen worden. Het is in geen geval een zwart-wit-verhaal van petrochemische plastics versus bioplastics.
Conventionele plastics sluiten in veel gevallen aan bij een duurzamer gebruik van materialen in de samenleving. Door de functionele eigenschappen en de vele recyclagemogelijkheden zijn zij over de hele levenscyclus in sommige gevallen milieuvriendelijker dan de vaak veronderstelde ‘groene’ bioplastics.
Vast staat momenteel dat de oorsprong van de bioplastics (hernieuwbare en/of fossiele grondstoffen), niet zal bepalen of dat specifieke materiaal ook effectief biologisch afbreekbaar hetzij composteerbaar is. Het bepaalt ook niet wat het beste verwerkingsprocedé is. Chemische recyclage of verbranding met energiewinning van sommige bioplastics die composteerbaar zijn, kan uit milieu-opzicht een betere optie zijn dan het composteren ervan. De objectieve bepaling van de meest gunstige afvalverwerking zal verschillen naargelang materiaaltype en de context waarin het product wordt gebruikt.
Tenslotte dient er vanuit een duurzaamheidsvisie gekeken te worden naar de sociaaleconomische gevolgen voor de landbouw, de voedselvoorziening en de economie. Enerzijds betekent de teelt van landbouwgewassen ten behoeve van ‘groene’ energie of biomaterialen een hernieuwde impuls voor landbouwers in Europa en innovatieve bedrijven en technologieontwikkelaars om nieuwe bioplastics te ontwikkelen. Anderzijds neemt de vraag naar primaire producten uit de landbouw toe om te voorzien in de voedselbenodigdheden van een toenemende wereldbevolking. De druk op nuttige landbouwgronden (of bosgebieden die daarvoor in aanmerking komen) neemt daardoor toe. Waar de eerste generatie bioplastics nog een beroep doet op tarwe, maïs en suikerbieten, die tot de voedingsketen behoren met mogelijk ongewenste gevolgen van dien, zien we nu een verschuiving optreden naar een generatie bioplastics waar men beroep doet op organische neven- of afvalstromen. Het zal de milieuimpact van deze materialen hoogstwaarschijnlijk verbeteren.
Voorlopig is een ultieme beoordeling van de duurzaamheid van bioplastics in het algemeen niet te geven. Inzichten verschillen en gezien de veelheid aan nieuwe materialen en ontwikkelingen, is het logisch dat er onduidelijkheid bestaat over het wat, hoe en waarom van bioplastics. Zo stellen we vast dat er in de praktijk nogal wat begrippen door elkaar worden gebruikt. Dit werkt vaak verwarrend en zorgt ervoor dat de communicatie over dit onderwerp niet eenvoudig is.
Verder blijft prijs een heet hangijzer. Voor de meeste bioplastics geldt dat deze duurder zijn dan petrochemische plastics. Dit is eenvoudig te verklaren door het feit dat de petrochemie zijn producten in de loop der jaren heeft kunnen optimaliseren en nu in enorme hoeveelheden worden geproduceerd.
Het zijn voornamelijk de biogebaseerde, niet-biodegradeerbare plastics zoals ‘drop-ins’ die een sterke groei zullen kennen. Deze plastics hebben dezelfde eigenschappen als hun petrochemische tegenhangers, wat betekent dat de producten in de keten niet of nauwelijks aanpassingen vereisen.
Bioafbreekbare plastics hebben over het algemeen andere functionele eigenschappen, waardoor productielijnen moeten worden aangepast en bij de verwerking verscheidene neveneffecten kunnen optreden. Dit brengt meerkosten met zich mee. De bioafbreekbare plastics voegen daarentegen waarde toe in markten waar petrochemische plastics moeilijk mechanisch te recycleren zijn (bijvoorbeeld mulch films of plastics waarbij veel organisch afval (gft) zit).
Belangrijk blijft dat bij de keuze van een materiaal nagedacht wordt over het de lengte van de ganse keten: de ontwerpfase, productiefase, het gebruik en hergebruik, de inzameling tot de verwijdering. Het gaat dus niet om een louter 1:1 vervanging. Ook zijn reductie en hergebruik prioritair bij de materiaalkeuze. Dit is zo voor petrochemische plastics, en is voor bioplastics niet anders.
Samengevat, moeten bioplastics vooral gesitueerd worden in de brede wereldwijde biotechnologische evolutie met mogelijke oplossingen voor fundamentele ketenvraagstukken.
